Vikipedi
Jeoloji özelinde ; Üniformitaryanizm veya Aktüalizm, James Hutton'ın 1795'te yazdığı Theory of the Earth, with proofs and illustrations (Yer Kuramı, kanıtlar ve çizimler ile) adlı kitabında önerdiği prensip.
Bu çalışmada Hutton günümüzde yeryüzünde gözlemlediğimiz olayların, geçmişte de aynı oran ve hızda gerçekleştiğini ; çok uzun zaman dilimleri içerisinde, kayalarda gördüğümüz oluşumları , katmanları meydana getirdiğini önermektedir. Bu, Yer'deki kayaçları oluşturan süreçleri günümüzde gerçekleştiğini görebiliriz anlamına geliyor. Bu süreçler, çok yavaş gradualizme rağmen, günümüzdeki dünyayı meydana getirdi. Bu fikir doğalcılık felsefesi olarak adlandırılan geniş bir felsefenin bir parçasıdır.
“Üniformitaryanizm” terimi 1837 yılında William Whewell tarafından Hutton’un temel fikrini tanımlamak için bulundu.Whewell W. 1847. Philosophy of the inductive sciences, new edition, part 1, Book X, Chapter III 'Of the doctrine of catastrophes and the doctrine of uniformity'. John W. Parker, London. p665 Whewell W. 1857. History of the inductive sciences. 3rd ed, Parker, London. vol 3, p508 Bu fikir çağdaş jeolojinin temelidir.
Hutton'ın fikirleri John Playfair’in 1802’de yazdığı Illustrations of the Huttonian theory of the Earth (Yer’in Huttonyen Kuramı Çizimleri) ve Charles Lyell’in (1830-1833 yılları arasında) yazdığı Principles of geology (Jeolojinin İlkeleri) kitapları tarafından ünlendirildi. "Günümüz geçmişe anahtardır" ifadesi Lyell'in en ünlü sözüdür.
Üniformitaryanizm fikri, ani gelişen şiddetli olaylar aracılığıyla Yer’deki büyük değişiklikler meydana geleceğini söyleyen katastrofizm fikri tarafından muhalefet edilmektedir.