Vikipedi
Albanya ya da Kafkas Albanyası, Arran Krallığı (, , , James Stuart Olson. An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. ISBN 0-313-27497-5), tarihi Azerbaycan bölgesinde, bugünkü Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ile Dağıstan'ın güneyini kapsayan eski bir devlet. Albanya Yunanca ve Latince "dağlık toprak" anlamına gelir, ülkenin yerli adı ise bilinmemektedirRobert H. Hewsen. "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians," in: Samuelian, Thomas J. (Hg.), Classical Armenian Culture. Influences and Creativity, Chicago: 1982, 27-40.. M.Ö 3. ve 4. yüzyıllarında kurulmuş. 705'te ise Arap Hilafeti tarafından yıkılmıştır. Başkenti önce Kebele, sonra Berde şehirleri olmuştur. Kafkas dağları'ın güneye bakan yamaçlarından aşağı uzanan topraklara Albanya adı verilmiştir.
Bugünkü Azerbaycan ve Dağıstan'ın tamamı ile Ermenistan, Gürcistan, İran, Çeçenistan topraklarının yarısını kapsayan geniş bir alanda hüküm süren Albanya'da Strabon ve diğer kaynaklarca 26 lehçe - şive konuşulmaktaydı. Albanya'da kullanılan dillerin kökeni konusundaki araştırmalar derin olmamakla birlikte birkaç yönde ilerlemektedir. Tarihçi ve dilbilimcilerin bir kısmı tarafından Alban dilinin Nah-Dağıstan dillerine mensup olduğu, diğer tarihçi ve dilbilimciler tarafından ise Farsça veya Ermenice kökenli olduğu ileri sürülmektedir (bunun taraflı bir fikir olduğu düşünülmektedir). Son yapılan araştırmalarda ise Alban yazısı ve dilinin Eski Türkçenin şivelerinden biri olabileceği iddiası ortaya atılmış ve Albanya'nın Türk olduğu da ihtimaller arasında sayılmıştır.Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994F. Ağasıoğlu (Cəlilov) – Azər xalqı, Bakı, 2005
Alban halkları 3. yüzyılda Hıristiyanlık dinine girmişler ve 4. yüzyılda da kendi müstakil alfabelerine sahip olmuşlardır. İlk Hristiyanlık izleri taşıyan Alban tarihinde yüzlerce kilise, manastır vb dini yapı ortaya çıkmıştır. Bu dini yapılardan pek azı günümüze kaldıysa da Albanca 7. yüzyıldan itibaren gelen İslamın etkisi altında girmiştir. 10. yüzyıldan itibaren Orta Asya'dan süregelen Türk, Kıpçak ve Moğol istilaları ile zayıflayan krallık küçüle küçüle egemenlik alanlarını kaybetmiştir. Albanların büyük bölümü İslamiyeti benimseyerek Türkleşmiştir.