Güncel Türkçe Sözlük
-
isim İş, davranış
-
dil bilgisi Olumlu veya olumsuz olarak çekimli
durumda zaman kavramı taşıyan veya zaman kavramı ile birlikte kişi
kavramı veren kelime, eylem
Dilbilim Terimleri Sözlüğü
Eylem, oluş veya durum veya bir kelime ile, süreç anlatan kelime.Yürümek, Düşünmek (EYLEM FİİLİ, V. d'action) ; Büyümek, Eskimek (OLUŞ FİİLİ, V. de devenir) ; Uyumak, Durmak (DURUM FİİLİ, V. d'état öu statif). Fiiller bu hallerden birisini anlatmakla birlikte kişi fikrini de seriyorsa TÜKEL FİİL (Verbum finitum), mastar veya ortaç gibi kişi fikri vermiyorsa TÜKELSİZ FİİL (Verbum infinitum) sayılır. Filler çatı bakımından şöylece ayrılır: I. Uyumak, Doğmak, Durmak gibi fiille anlatılan kavramın özneye münhasır kalarak başka bir konuya geçmediği GEÇİŞSİZ FİİLLER (Lâzım veya gayri müteaddi f., V. intransitifs ou neutres) ve bunlara karşı Görmek, Bakmak gibi fiille anlatılan kavramın özneyi aşarak başka konulara da geçtiği GEÇİŞLİ FİİLLER (Müteaddi f. V. à rection ou transitifs). II. Yazmak, Kırmak gibi öznesi gerçek olan ETKEN (Malûm, Actif) fiillerle bunlara karşı Yazılmak, Kırılmak gibi öznesi gerçek olmayıp gramerce Öyle sayılan EDİLGEN (Meçhul, Passif fiiller. III. Yazdırmak gibi öznesi doğrudan doğruya işin yapıcısı olmayıp herhangi bir şekilde o işe sebep durumunda olan ETTİRiMLİ (Malûmdan müteaddi, Factitif) fiillere karşı Pişirmek gibi öznesi eylemin yapıcısı durumunda olan OLDURUMLU (Lâzımdan müteaddi, Causatif) filler. IV. Sevişmek, Çekişmek gibi öznelerinin kendi aralannda karşılıklı olarak hem özne hem nesne olduklarını anlatan KARŞILIKLI (Müşareketti, Réciproque ) fiiller. V. Uyumak, Doğmak gibi, geçişsiz olanlara karşı Yıkanmak, Çekilmek gibi aslında geçişli iken öznesi aynı zamanda nesne sayılan ÖZEDÖNÜSLÜ (Mütavaatlı, Réfléchi) fiiller, VI. Öznelerin bir işi birlikte yaptıklarını anlatan Uçuşmak, Gülüşmek gibi İŞTEŞLİK (V. de coopération) fiilleri. VII. "Buradan geçilmez' sözünde olduğu gibi özensiz kullanılan fiiller. VIII. Şekilce başka anlamca başka çatıda olan ORTA (Moyen fiiler (bk. Orta). IX. Hem etken hem edilgen olarak kullanılan ORTAK DEĞERLİ (à valeur moyenne) fiiller: Hava bozdu (=bozuldu, Çiçekler açtı, (açıldı) gibi. Fiiller ayrıca şu bakımlardan da sınıflara ayrılırlar.
Çekimleri KURALLI (Régulier), KURALSIZ (irrégulier,9 EKSİKLİ (Défectif), TEK KİŞİLİ (Ünipersonnel : gerekmek gibi) veya KİŞİSİZ (Impersonnel) olan fiiller.
Bakmak, sevmek gibi İLKİNDEN FİİL (V. primaire ou non dénominati), Gülümsemek, Ellemek gibi TÜREME FİİL (V. secondaire) olanlar.
Gülümsemek, Gidebilmek gibi FİİLDEN (TÜREME) FİİL (V. déverbal ou déver-batif ) olanlara karşı Boyamak, Ellemek, Gözlemek, Azımsamak gibi İSİMDEN (TÜREME) FİİLLER (V. dénominal ou dénominatif).
İster ilkinden fiil, ister türeme fiil olsun bunların ilk kuruluş şekillerine UZAMASIZ, çatı değiştirmek üzere eklerle yapılan yeni şekillerine isé UZAMALI denir: Bakmak (uzamasız), Baktırmak, Bakılmak, Baktırılmak... (Uzamalı) gibi.
Etmek, Olmak, Görünmek gibi iyi etmek, iyi olmak, iyi görünmek tarzında ancak zarf görevinde bir isim veya sıfatla kullanılmağa ihtiyacı olan YÜKLEMLİK FİİLLER (V. attributifs ou prédicatifs).
Bu yüklemlik fiillerle yapılan BİLEŞİK FİİLLER (V. composé: îyi etmek, Güzel olmak gibi).
Kılmış çeşitleri ve karmaşık fiiller yapmak üzere başka fiillerin sonuna getirilen bilmek, vermek, yazmak gibi YARDIMCI FİİLLER bk. Kılınış).
Bunların yardı-miyle meydana getirilen KARMAŞIK FİİLLER ( V. complexe: bk. Karmaşık fiil),
Tahtayı delmek gibi GERÇEK NESNELİ (Affectif) ve Delik delmek gibi GÖRÜNÜRDE NESNELİ (effectif) olarak kullanılan fiiller. bk. İç nesne.,
İmek (=être) (ve dilimizde bazen bunun geçişsiz şekli yerine kullanılan olmak) fiili, "Dün burada idim" ve "Yarın orada olacağım" söylemlerinde olduğu gibi varlık bildirdiği vakit VARLIK FİİLİ (V, substantif ), yüklemle yâni. "Dün hasta idim" tarzında kullanıldığı vakit; ise SALT veya SOYUT fiil (V. absolu ou abstrait) adiyle anılır; buna karşı bütün öteki fiiller İLİNEKLİ (Adjectif) ve SOMUT (Concret), ASIL (Proprement dit), GERÇEK (réel) ASTDEYİLİ (Connotatif) diye adlanır.
Fiiller ayrıca kılınış bakımından da türlü adlar alır,, bk. Kılmış.
Gramer Terimleri Sözlüğü
Bir kılışı, bir oluşu veya bir durumu anlatan; olumlu ve olumsuz şekillere girebilen kelime: yaz-, yazma-, koş-, koşma- (kılış), sarar-, büyü- (oluş), sus-, susma-, dur-, (durum) vb. Bunları söz içinde fiillerin ad biçimi olan mastarlar ile adlandırırız. Fiilleri nitelikleri bakımından kılış fiilleri, oluş fiilleri ve durum fiilleri diye sınıflandırmak mümkündür. Fiiller, gösterdikleri kılış ve oluşun söz içinde bir şahsı veya bir nesneyi etkileyip etkilememesi bakımından da geçişli ve geçişsiz diye sınıflandırılır: okumak, göndermek, bildirmek, pişmek, geçmek, büyümek gibi. Fiiller çeşitli çatı ekleri olarak aynı fiil kökünün farklı görünüşlerini sergileyen fiil tabanlarını oluştururlar. Buna göre de dönüşlü, edilgen, işteş, ettirgen gibi adlar alırlar: tutmak, tut-un-mak, tut-ul-mak, tut-uş-mak, tut-tur-mak vb. Zaman ve şahıs ekleri ile genişletilen fiiller bir kılış ve oluşu bitmiş, tamamlanmış duruma (verbum finitum) getirirler: ara-dı-m, bak-acak-sın, otur-uyor-lar gibi. Fiilleri yalnız başına fiil olup olmama özellikleri bakımından da asıl fiiller, yardımcı fiiller ve ek-fiil diye gruplandırabiliriz. bk. Yukarıda gösterilen fiil türlerine ve ayrıca çatı, fiil çekimi, fiil çekim eki.
Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu
Azerbaycan Türkçesi: fe'l; Türkmen Türkçesi: iişlik; Gagauz Türkçesi: işlik; Özbek Türkçesi: fe'l; Uygur Türkçesi: peil; Tat:fiğıl'; Başkurt Türkçesi: qılım; Kmk: glagol ~ işlik; Krç.-Malk.: etim; Nogay Türkçesi: glagol;Kazak Türkçesi: etistik; Kırgız Türkçesi: etiş; Alt: glagol; Hakas Türkçesi: glagol; Tuva Türkçesi: kılıg sözü; Şor Türkçesi: glagol; Rusça: glagol
Vikipedi
Fiil veya eylem, varlıkların yaptığı işi, hareketi, oluşu çeşitli ekler alarak şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan kelimedir.
- Dün arabamı yıka-dı-m. (fiil + haber kip eki + şahıs eki)
- Yarınki maça mutlaka gel-meli-sin. ( fiil + dilek kip eki + şahıs eki)
Fiiller; iş, durum ve oluş fiilleri olmak üzere üç gruba ayrılır:
- yürümek, düşünmek, yazmak (iş fiili)
- büyümek, eskimek (oluş fiili)
- uyumak, durmak (durum fiili)
"fiil" kelimesinin kullanım örnekleri.
Balık avlama ve balık pişirmede katılımcılar bir fiil çalışacaklar ve süreci heyecanla deneyimledi.
Sövmekten, küfretmekten bahsedebilmek için, sözlerin açıkça, onur, şeref ve saygınlığı rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnadını içermesi gerekir.
Raporda, 'Cezai sorumluluğunu müessir ve kişide şuur ve hareket serbestisini ortadan kaldıracak veya azaltacak mahiyet ve derecede herhangi bir akıl hastalığı ve zeka geriliği saptanmadığı, adli dosya tetkikinde sanığın mezkur suçu işlediği sırada fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını idrak etme ve bu fiil ile ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğini ortadan kaldıracak boyutta bir akli arızanın içinde olduğuna delalet edecek herhangi bir tıbbi bulgu ve belgeye de rastlanmadığı, bu duruma göre Aysel Eshme'nin olay sırasında cezai sorumluluğunun tam olduğu oy birliği ile karar verilmiştir' denildi.
Mesnetsiz dayanaksız bir şekilde kişilik haklarıma saldırısının yanında hukuka aykırı fiil isnat etmiştir.
Bu kanuna aykırı şekilde embriyo ve üreme hücresi bağışlayan, aşılayan, bulunduran, kullanan, saklayan ve nakledenlerle, bunların alım ve satımını yapanlar, alım ve satımına aracılık edenler veya komisyonculuğunu yapanlar veya bu fiilleri özendiren, bunlara yönlendiren veya bunlara yönelik ilan veren veya yayınlayan kişiler hakkında, fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç teşkil etmediği takdirde 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve bin günden 2 bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.
Kanuna aykırı şekilde embriyo ve üreme hücresi bağışlayan, aşılayan, bulunduran, kullanan, saklayan ve nakledenlerle bunların alım ve satımını yapanlar, alım ve satımına aracılık edenler veya komisyonculuğunu yapanlar veya bu fiilleri özendiren, bunlara yönlendiren, bunlara yönelik ilan, reklam veren, yayınlayan kişiler hakkında, fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç teşkil etmediği takdirde 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ve bin günden 2 bin güne kadar adli para cezası uygulanacak.
Davanın kısmen kabulüne karar veren mahkeme, Cumhurbaşkanı Erdoğan'a 150 bin lira, Mustafa Erdoğan'a 20 bin lira, Ziya İlgen'e de 20 bin lira olmak üzere toplam 190 bin lira manevi tazminatın haksız fiil tarihi olan 19 Aralık 2017 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalı Kılıçdaroğlu'ndan alınarak davacılara verilmesine karar verdi.
Cumhuriyet savcısı esas hakkındaki mütalaasında, eylemin anlık bir kızgınlık ile işlenmiş olsa da aile hayatı içerisinde süregelen tartışmalar ve maktulün mağdur ve sanığa yönelik haksız fiil içeren eylemler sebebiyle sanığın tutukluluk halinin devamında karar olduğunu söyledi.
Maddelerine aykırı fiil ve hukuki işlemlerden dolayı derneğe ve bağlı şirketlere vereceğim zararlardan dolayı herhangi bir ihtara gerek kalmaksızın şahsen ve malen sorumlu olacağımı kabul ediyorum.
Sonucuna göre karar verilmesi gerekir iken bu araştırmalar yapılmadan ve altınların ortak malvarlığından olduğu veya altınların ortak evin borcuna mahsuben ödenmek için zorla alındığının anlaşılması halinde yağma suçunun manevi unsurları oluşmadığından münferit olarak tehdit ve müessir fiil suçları yönünden değerlendirme yapmak yerine sanığın yağma suçundan cezalandırılmasına dair çoğunluğun görüşene muhalifim düşüncesiyle karşı oy kullanmıştır.
Medikolegal sorunların ele alındığı çalıştayda hekimlerin hukuki sorumlulukları idari sözleşmeden kaynaklanan ve haksız fiil sorumluluğu açısından değerlendirildi.