"kâbus" ne demek

• isim Karabasan
  "Dün gece bütün sinirlerimi bir kâbus işkencesinin zoru altına koyan buhranlı saatler yaşadım." - E. İ. Benice
  
• isim Acı, sıkıntı, korku veren olay
  

Kâbus en genel olarak uyurken kişiye güçlü bir duygusal rahatsızlık veren rüyalardır. Hayalet, canavar, cadı, vahşi hayvan gibi korku ve terör ögeleri içerebilirler. Acı çekme, düşme, boğulma ve ölme de sık rastlanan kâbuslardandır. Yüksek ateş gibi fizyolojik nedenlerden olabilecekleri gibi, kâbusu görenin hayatındaki beklenmedik bir stres ya da travma gibi psikolojik nedenleri de olabilir. Kimi zaman nedensiz yere görüldükleri de olabilir. Sigmund Freud, nedensiz gibi görülen herhangi bir rüyanın mutlaka saklı bir psikolojik nedeni olduğunu ileri sürmüştür. Bkz. Düşlerin Yorumu, Payel Yay. Bazen kâbuslar o kadar etkili olur ki, uyuyan kişiyi halen yaşadığı duyguları taşır bir halde uyandırır, ve kişi uzun bir süre etkisinden kurtulamaz.

Arada bir kâbus görmek normal olarak kabul edilmektedir. Ama sürekli kâbus görme durumu daha önemli bir sorunun habercisi olabilir, kişinin uyku düzenini bozabilir ve sağlığını etkileyebilir. Bu nedenle sürekli kâbus gören kişilerin doktora gitmesi gerekebilir.

Kâbus veya özgün İngilizce adıyla The Nightmare, İngiliz- İsviçreli sanatçı Henry Fuseli tarafından yapılmış 1781 tarihli bir yağlı boya tablodur. Fuseli'nin en tanınmış eseri olan Kâbus birçok farklı şekilde yorumlanmıştır. Tablo aynı anda hem rüya gören bir kadını hem de ilgili rüyanın içeriğini betimliyor görünümü vermektedir. Gerek tabloda yer alan atbaşı gerekse kadının üzerinde betimlenmiş incubus kâbuslara ilişkin çağdaş inanç ve folklore atıfta bulunsa da, bazı kuramcılar tarafından daha özel anlamlarla ilişkilendirildikleri de olmuştur. Çağdaş eleştirmenler tablonun aşikâr cinselliğini şaşkınlıkla karşılamış, nitekim bu özelliğiyle tablo bazı akademisyenlerce bilinçaltına dair Freudçü fikirleri sezen bir öncü olarak görülmüştür.

Eser 1782'de, Londra Kraliyet Akademisi'ndeki ilk sergisinde ünlenmiş, Fuseli'nin ilk biyograficilerinden olan John Knowles bu sergide esere olan ilgiyi "[eser] heyecanlandırdı... yaygın olmayan derecede bir ilgi [vardı]" demiştir.

Thomas Burke tarafından yapılan ucuz bir baskısının nüshaları Ocak 1783'ten itibaren yaygınlaşarak elden ele dolaşmış, yayımcı John Raphael Smith'e 500 sterlin kazandırmıştır. Bu baskı nüsha altında Erasmus Darwin tarafından yazılmış bir şiir, "Kâbus" (Night-Mare), içermekteydi. Özgün İngilizce formuyla şiir şöyledir:
"So on his Nightmare through the evening fog
Flits the squab Fiend o'er fen, and lake, and bog;
Seeks some love-wilder'd maid with sleep oppress'd,
Alights, and grinning sits upon her breast."

Eser siyasî hicivde, örneğin George Cruikshank gibi karikatüristlerce, parodilenmiştir.Web image of Giulio Romano's The Dream of Hecuba. Erişim tarihi: 2007-10-15. Eserin ünü dolayısıyla Fuseli eserin en az üç farklı sürümünü üretmiştir. Eser edebî çevrelerde de büyük yankı bulmuş, birçok edebî eserde ilham kaynağı olmuş veya konu edilmiştir. Örneğin genel kanı Mary Shelley'nin Frankenstein ya da Modern Prometheus isimli gotik romanındaki belirli bir sahnenin Fuseli'nin eserinden ilham aldığı yönündedir ki romanın kahramanının deneyimleriyle, Fuseli'nin yaşamış olduğu ve bazılarına göre tablonun alt yapısını oluşturan aşk deneyiminin paralelliği de belirtilmiştir. Bazı sanat tarihçilerinin eserin alt yapısını oluşturduğunu düşündükleri aşk deneyimi, Fuseli'nin, arkadaşı Johann Kaspar Lavater'in yeğeni olan Anna Landholdt'a duyduğu aşktır ki büyük ihtimalle karşılıksız olan bu aşk mutlu sona ermemiş; Fuseli'nin evlenme teklifi Landholdt'un babası tarafından uygun görülmemiş, Landholdt kısa bir süre sonra başkasıyla evlenmiştir. Fuseli'nin tablosu yüceltilmiş (süblime edilmiş) cinsel güdülerin temsilcisi olarak görülmüştür.

Kâbus ile aşağıdakilerden biri kastedilmiş olabilir:

• Kâbus: kötü veya ürkütücü bir rüya.
• Kâbus (tablo): The Nightmare, Henry Fuseli'nin bir tablosu.