"tersiyer" ne demek

• sıfat, kimya Üçüncül
  

bk. üçüncül

İki milyon yıl öncesine kadar 65 milyon yıl civarında devam eden Üçüncü Jeolojik Devir.

bk. üçüncü zaman.

Tersiyer veya Üçüncü Zaman günümüzden 65 milyon ila 2.588 milyon öncesi bir jeolojik devrin adıdır. Tersiyer devir, (artık kullanılmayan) ikincil devir ve Kuvaterner devir arasındaki zamanı kapsar. Bu dönem, Senozoik çağda, Kretase-Tersiyer yokolum olayı sonucu uçmayan dinozorların tükenmesi ile başlamış, ve Pliyosen devrin sonundaki, en son Buz Çağı'nın başlangıcına kadar sürmüştür.

Bu dönemin başlarında şiddetli yer kabuğu hareketleri görülmüştür sıcak ve yağışlı iklim koşulları hakimdir. Alp kıvrımları oluşmaya başlamıştır. Linyit, petrol ve bor yatakları bu zamanda meydana gelmiştir. Şiddetli soğuma ve buzul dönemleri yaşanmıştır. Buzularası dönemlerde daha sıcak iklim şartları görülmüştür. Günümüzü de içine alan holosen döneminin başında buzulaşmanın etkisi azalmış, iklim günümüzdekine benzemeye başlamıştır.

Tersiyer Latincedeki "tertiarius" kelimesinden gelmektedir. Kimyada üçüncül manasında kullanılmaktadır.

Organik kimyada tersiyer (üçüncül) kelimesinin anlamı merkezdeki atomun ( Karbon, Azot, Fosfor) üç bağı organik kısımla (R) yapması ve merkezdeki atomun cinsine bağlı olarak, bir hidrojen atomuyla ya bağ yapar ya da sadece üç tane organik kısımla bağ yapmasıyla yetinilmiş bileşiklerdir.

Burada organik kısımlar alkil, aril, alkil-aril, vb… olabilirler. Tersiyer alkoller merkez atom olarak karbon atomu (merkez atom = Karbon ), tersiyer aminler merkez atom olarak Azot (merkez atom = Azot ) ve tersiyer fosfinlerde ise merkez atomu olarak fosfor atomu (merkez atom = Fosfor ) yer almaktadır.Otto-Albrecht Neumüller (Herausgeber): Römpps Chemie Lexikon, Frank'sche Verlagshandlung, Stuttgart, 1983, 8. Auflage, S. 4170, ISBN 3-440-04513-7.

Örnek olarak:

• Alkanlarda merkez atomu olan karbon atomuna üç tane sübstitüentin yanı sıra bir tane hidrojen atomu bağlıdır.
• Tersiyer alkollerde ise merkezdeki karbon atomuna üç sübstitüen bağlı iken bu karbonla başka bir hidrojen direk bağ yapmamıştır. Çünkü bu moleküllerde fonksiyonel grup olan hidroksil (OH) grubu bağlıdır.
• Tersiyer aminler de bu durum pek farklı değildir bu sefer merkez atomu olan azota sadece üç tane sübstitüent bağlıdır.

Tersiyer bileşiklerin yapısında fonksiyonel grubunu engelleyebilecek başka üç tane fonksiyonel grubun daha olması, bu bileşiklerde çok güçlü sterio engellemenin oluşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle bu tür molekülleri yapılarında barındıran bileşiklerin klasik yöntemlerle tepkimeye girmesi çok zor hatta imkânsızdır denilebilir. Bu tepkimelere örnek olarak tersiyer alkoller( 2-Metil-2-propanol), tersiyer aminler ve tersiyer fosfinler verilebilir. Tersiyer karbonlar için örnek olarak 2-Metilpropan verilebilir.