"vanilya" ne demek

• isim, bitki bilimi Salepgillerden, çiçekleri beyaz, kokulu, tırmanıcı küçük bir bitki (Vanilla planifolia)
  
• Bu bitkinin tatlılara güzel koku vermek için kullanılan meyvesi
  "O irmik kokulu neftî bluzuyla vanilya kokulu gri etekliğini giyerdi." - S. F. Abasıyanık
  

Salepgiller (Orchidaceae) familyasından, hava kökleri olan, meyvelerinde yağ, reçine ve vanilin bulunan, likör, pasta ve dondurmaya lezzet verici olarak katılan, tropiklerde yetişen, sarılıcı, epifit bir bitki.

(botanik)

Vanilya (Vanilla planifolia), Orchidaceae (salepgiller) familyasından birçok tropikal ülkelerde yetiştirilen, tırmanıcı gövdeli bir bitki türü.

Vatanı Meksika, Madagaskar, Cava ve Antillerdir. Bitkinin yaprakları sapsız, yassı ve etlidir. Meyveleri 15–20 cm uzunlukta, yassı, iki uca doğru incelmiş, parlak siyahımsı renkli bir kapsüldür. Kokusu özel ve tadı acıdır.

Vanilya asıl olarak bir bağ bitkisidir. Vanilya ekolojik olarak Güney Amerika'nın kuzeydoğusunda Meksika’nın Atlantik okyanusuna bakan tarafında yetiştirilmiştir. Vanilya önceleri tapınaklarda koku vermek veya kötü ruhları uzak tutmak için kullanılırdı. Sonradan Meksikalılar Vanilyayı içeceklerine tat vermek amacı ile kullanmaya başladılar.

Doğal ortamında vanilya bitkisi Karayiplerden Ekvatorun Pasifik kıyılarına kadar kendisine yerleşim alanı bulmuştur. Günümüzde ise Ekvatorun her iki tarafında yaklaşık 20 derecelik bir alanda yetiştirilebilmektedir. Dünya üzerinde yaklaşık 150 vanilya türü vardır ancak Bourbon, Tahiti ve Hint Vanilyası ticari olarak yetiştirilmektedir.

Avrupa'ya vanilyanın tanıtılması ise Amerika kıtasının keşfinden sonra 1520 yılında kakao bitkisi ile beraber İspanyollar tarafından getirilmesi ile başlamıştır. Ancak Vanilya bundan sonra tüm çabalara rağmen çok uzun bir süre Meksika dışında yetiştirilememiştir. 1837 yılında ise vanilyanın polenizasyonunu o yöreye özgün bir arı cinsi tarafından gerçekleştirildiği anlaşıldıktan 4 yıl sonra Bourbon adalarında yaşayan Edmond Albuis tarafından elle polenize etme yöntemi bulunmuştur. Vanilya ekiminden sonra ilk ürünü yaklaşık 3 yıl sonra verir.

Çok fazla işçilik gerektiren bir süreçtir. Çubuk yeşil meyve halindeyken yaklaşık 9 ay boyunca tadını alması için bekler. Meyve koparıldıktan sonra hala yeşildir ve henüz tam anlamı ile tadı ve aroması oluşmamıştır. Bu tat ancak kurutma işleme sürecinden sonra oluşur. Meyve koparıldıktan sonra güneşte kurutulur. Ancak günümüzde pek çok ülkede meyveler sıcak suda bekletildikten sonra güneşe konulur. Bu kuruma sürecinde meyve yaklaşık %20 oranında küçülür. İşleme bittikten sonra ürünler ayrıştırılır 1-2 ay boyunca dinlenmeye bırakılır.

Vanilyanın yetiştirilmesi, polenizasyonu (polenleme işlemi) ve ekimi hiçbir makine, kimyasal gübre veya tarım ilacı kullanmadan tamamen elle yapılır. Vanilya yetiştiricileri- ki genelde kadın ve çocuklardır- eğer yeteri kadar hızlı çalışırlarsa günde yaklaşık 1000 ile 2000 arası vanilyayı polenleyebilirler. En fazla işçilik gerektiren zirai üründür. Aynı zamanda Dünya'da Safran'dan sonra en pahalı ikinci baharattır.